1.Okres przed powstaniem bialskiego zboru ewangelickiego.
W latach 50 tych XVI wieku dotarła do królewskiej wsi Lipnik reformacja luterańska, burzliwe i trudne były to czasy dla ludności Lipnika, niewielka wieś Biała leżąca nad prawym brzegiem rzeki Białki wchodziła w skład „starostwa lipnickiego” własności Królów polskich. Dopiero wiek XVIII a zwłaszcza nadanie przez Króla Augusta II w 1723 roku Białej praw miejskich oraz poszerzenie terytorium miasta kosztem Lipnika stało się początkiem szybkiego rozwoju miasta oraz osiedlanie się przybyszów, kupców i rzemieślników z „Śląska Austriackiego”(Dolny Śląsk) przyłączonego do Królestwa Prus w wyniku wojen śląskich.
Utworzyły się wtedy dwie grupy ewangelików ;lipniczanie będący od reformacji w XVI w. wiernymi kościoła ewangelickiego oraz niedawno przybyli do Białej ewangelicy z terenów Dolnego Śląska oraz Niemiec, kupcy, rzemieślnicy, którzy znaleźli swoje miejsce do życia tworząc tutaj swoje miejsca pracy , budując swoje domy w Białej Ewangelicy przez większość XVIII wieku działali bez własnego kościoła można powiedzieć w „konspiracji”.
W 1708 r. ewangelicy bialscy zatrudnili ewangelickiego księdza Jakuba Engelbrechta i nauczycieli ewangelickich, a w 1718 r. doszło do prześladowań religijnych w wyniku działań komisji biskupiej rzymsko-katolickiej wygnano z Białej ks. Johana Brinna i ewangelickich nauczycieli. Władze administracyjne starostwa lipnickiego oraz proboszcz rzymsko-katolicki w Lipniku wraz zakonem Jezuitów skutecznie uniemożliwiały wyznawanie religii ewangelickiej stosując różnego rodzaju represje, ale mimo tego ewangelicy w Lipniku i Białej nadal działali wyznając swoją religię. Trzykrotnie ewangelicy lipniccy i bialscy zwracali się do Królów Polskich o ochronę swoich praw do wyznawania religii ewangelickiej w 1730,1757 i 1766 roku i za każdym razem uzyskiwali potwierdzenia praw do swobodnego wyznawania religii luterańskiej jednak sytuacja ewangelików nadal była trudna a królewskie glejty i nadane prawa równości były nie przestrzegane. Mimo przeciwności obie grupy ewangelików: lipnickich i bialskich utworzyły wspólne „Radę Starszych”z Lipnika weszli w jego skład Johann Homa i Mateusz Lindner a z Białej Gotlib Seeliger, założono w 1857 r. wspólny cmentarz na ,którym chowano zmarłych ewangelików.(dzisiejsze tereny Mc Donalds) W 1757 roku liczbę ewangelików w Lipniku i Białej określona na 850 wiernych co stanowiło 2/3 ogółu ludności chrześcijańskiej tych miejscowości. 2.Okres utworzenia Zboru ewangelickiego w Białej.
Wspólna „Rada Starszych” dla Lipnika i Białej działała przez cały ten okres bardzo skutecznie organizuje życie duchowe wiernych ewangelików Lipnika i Białej poprzez organizację nabożeństw odprawianych w domach wiernych oraz pogrzeby zmarłych ewangelików, śluby, chrzty odbywały się w kościele ewangelickim w Pszczynie dokąd wierni Lipnika i Białej się udawali ,bardzo ważną czynnością było zbieranie składek pieniężnych dzięki którym mogła działać organizacyjnie społeczność ewangelicka.
Wspólne działanie ewangelików lipnickich i bialskich najlepiej widać po ogłoszeniu przez Cesarza Józefa I „Patentu tolerancyjnego” w 1781 ,który dawał ewangelikom możliwość budowy swoich domów modlitwy, szkół oraz zatrudniania księży i nauczycieli. Patent tolerancyjny został wydany 13.10.1781 a już po 12 dniach „Rada Starszych” wskrzesiła zbór ewangelicki w Białej (wspólny dla Białej i Lipnika), a 20.11.1781 uroczyście poświęcono plac pod budowę drewnianego „domu modlitwy”, który w ciągu miesiąca wybudowano i nabożeństwa wigilijne i bożonarodzeniowe 1781 roku odbyły się w nim z bardzo dużą frekwencją wiernych bialan i lipniczan. Jakże wielkie było pragnienie posiadania własnego kościoła oraz własnego księdza skoro wszystkie zamierzenia wykonywano pod kierunkiem „Rady Starszych” z tak wielkim zaangażowaniem, zaś w maju 1782 roku zatrudniono ks .Johanna Mizię ,który został pierwszym proboszczem zboru w Białej Działająca od 1782 roku „Kolegium kościelne”(Rada Parafialna) pod kierownictwem Księdza Proboszcza i Prezesa Kolegium (Kuratora) kontynuowała organizację życia duchowego, administracyjnego i gospodarczego zboru ewangelickiego w Białej, w 1782 roku wybudowano szkołę ewangelicką i zatrudniono nauczyciela, w 1783 założono obecny cmentarz (przy obecnej ul.Piłsudzkiego) a od 1792-1798 wybudowano murowany kościół obudowując drewniany „dom modlitwy”. Nastąpił jednak długi okres wojen napoleońskich, które spowodowały zubożenie gospodarcze mieszkańców Białej i Lipnika a w związku z tym zahamowanie prac przy wykańczaniu wnętrza kościoła. Dopiero koniunktura lat 30 XIX wieku spowodowała, że wierni bialskiej parafii ewangelickiej liczni kupcy, fabrykanci. rzemieślnicy i rolnicy lipniccy mogli zwiększyć swoją ofiarność i od 1833 przystąpiono do wykończenia wnętrza kościoła doprowadzając do stanu obecnego.
Rozwój miasta Białej w XTX wieku był bardzo szybki i mimo ,że w 1880 roku liczba ewangelików w Białej wynosiła 1200 osób tj 16,5 procent ogólnej części ludności Białej a w Lipniku zamieszkiwało wtedy ok 20 procent ewangelików tj ok 850 osób ,ewangelicy odgrywali znaczną rolę w życiu gospodarczym i kulturalnym. Większość tutejszych fabryk była własnością rodzin ewangelickich jak Sternickiel-Gulher, Slesinger, Hess, Schwabe,wśród ewangelików było wielu kupców do,których należały sklepy w Białej przy obecnej ul. 11 Listopada jak:Kruppa,Hirse,Geyer,apteka v.Kohlera,byli właściciele ziemscy i finansiści jak Seeligerowie,Schadelowie,Zipserowie,Krzemieniowie.
Wiedzę o XIX wiecznych parafianach bialskich najlepiej oddają stare księgi parafialne Chrztów ,ślubów i zgonów prowadzone przez księży proboszczów bialskich na przestrzeni ostatnich blisko już 230 lat , oraz bardzo dobrze opracowania książkowe historyków bielskich pana dr Jerzego Polaka ,pani dr Ewy Janoszek i Moniki Zmełty oraz pana Piotra Keniga.
Na naszym bialskim cmentarzu ewangelickim spoczywają XTX wieczni wierni, którzy żyli i działali w bialskiej parafii ewangelickiej a których niektóre sylwetki godne są przypomnienia. Ich groby są opuszczone ponieważ ich krewni i znajomi już dawno opuścili Białą ale przecież ci XIX wieczni parafianie bialscy byli naszymi współwyznawcami w wierze i budowali nasz piękny kościół i inne obiekty parafialne oraz cmentarze z obiektów tych dzisiaj korzystamy.
Nie zapominamy, że spoczywający na naszym cmentarzu do 1918 r. działali w zupełnie innej rzeczywistości zwłaszcza państwowej, byli przecież obywatelami cesarstwa austriackiego a wiec i parafia bialska była w swej większości niemiecka ale nasza pamięć im się należy.
Dlatego apeluję do naszych parafian ,Rady Parafialnej i jej Kuratora oraz Księdza Proboszcza utwórzmy społeczny parafialny komitet ratowania zabytkowych nagrobków naszego cmentarza ewangelickiego ,byśmy mogli je stopniowo odnawiać ,początek w tej szczytnej sprawie już został rozpoczęty ,odnowiono dzięki staraniom księdza proboszcza oraz rady parafialnej przy dużym zaangażowaniu finansowym Urzędu Miasta Bielsko-Biała piękny zabytkowy nagrobek Rudolfa,Theodora Seeligera.(dzięki wszystkim wymienionym za to !!!)
Na cmentarzu ewangelickim w Białej przy ul.Piłsudzkiego pochowani są (od powstania cmentarza w 1783 do 1945:
1. Księża parafii ewangelickiej -4 osoby.
2. Pracownicy parafii -5 osób.
3. Kupcy -32 osoby. 4Fabrykanci (właściciele fabryk) -21 osób
5. Nauczyciele -13 osób.
6. Rzemieślnicy -16 osób.
7. Wojskowi -6 osób.
8. Urzędnicy – 23 osoby.
9. Lekarze, adwokaci, inżynierowie -6 osób.
10. Właściciele ziemscy i dzierżawcy -15 osób
Opracował:B.Krzempek.