Właściciele zakładów przemysłowych (fabrykanci)

Po Kongresie Wiedeńskim w 1815 roku nastapił w Europie okres dłuższego pokoju,wyniszczone i zubożałe wojnami napoleońskimi narody europejskie zaczęły się odbudowywać i powracać do normalnej pracy a z nią do wzrostu gospodarczego.

Początkiem lat 30-tych XIX wieku następują dla miasta Białej oraz jej mieszkańców najlepsze lata rozwoju gospodarczego w tym również dla ewangelików bialskich,w 1832 roku sytuacja finansowa zboru umożliwiła przystąpienie do prac mających na celu wykończenie kościoła: t.j. budowę murowanych balkonów i chóru,na ktorych wsparto sklepienie kościoła a lata następne pozwoliły na wyposażenie jego wnętrza do stanu obecnego 1833-ambona,1835-ołtarz,1837-obraz w ołtatrzu a w 1848-R.T.Seeliger ufundował nowe organy z firmy K.Kuttlera w Opawie,oprócz tego prowadzono inne prace na zewnątrz np.ogrodzenie,powiekszenie i ogrodzenie cmentarza itp.

Powyższe dzaiłania były możliwe w związku ze wzrostem zamożności bialskich ewangelików i ich bardzao dużą ofiarnością na cele parafii ewangelickiej.

W tym okresie rozpoczął się okres osiedlania w Białej młodych, zdolnych i posiadających doświadczenie zawodowe ewangelików z krajów zachodniej Europy,tutaj w Białej tworzyli oni swoje warsztaty pracy a pózniej fabryki przyczyniając się do szybkiego wzrostu gospodarczego.

Bardzo ważnym elementen tego procesu był stały szybki wzrost techniki XIX wiecznej, pamietamy, że był to wiek pary i energii elektrycznej i szybkiej mechanizacji produkcji zwłaszcza tkanin i maszyn.Te czynniki oraz zapał ludzi młodych do zakładania swoich firm są powodem szybkiego wzrostu zamożności mieszkańców Białej w tym licznej rzeszy ewangelików (w pierwszej połowie XIX wieku większość w Białej stanowili ewangelicy).Dla tych ludzi rodzina i solidność pracy były podstawą i tworzyły znany ewangelicki etos pracy.

W artykule tym przybliżę dzieje trzech rodzin ewangelickich,których przodkowie przybyli do Białej w poszukiwaniu swojego miejsca jako ludzie młodzi 27-30 letni , tutaj się osiedlili ,założyli rodziny i stworzyli miejsca pracy dla siebie i innych są to: Karl Traugott Schwabe,Oskar Jakob Gulcher i Armand Iwan Sternickiel.Trzy powyższe rodziny łączy ewangelicki etos pracy ale również pokrewieństwo o, którym w poniższym artykule.

Po tych rodzinach nie ma już dzisiaj w Bielsku-Białej potomków i krewnych,pozostały jedynie zapomniane mogiły na naszym pięknym cmentarzu ale mimo to warto przypomnieć ich dzieje i uczcić ich pamięć.(takich zapomnianych rodzin spoczywa na naszym cmentarzu jeszcze wiele ale o nich w następnych artykułach)

RODZINA SCHWABE.

Karl Traugott Schwabe syn Leberechta Schwabe i jego żony Amalie Liebbenkes, urodził się w Chemnitz (Saksonia) 25.5.1819 roku, ojciec Karla T. Schwabe był właścicielem fabryki tkanin bawełnianych w Chemnitz.

Do Białej przybył Karl Treugott Schwabe w 1846 roku jako 27 letni młodzieniec posiadając zawód i kilkuletnią praktykę w zawodzie ludwisarza-odlewnika metali.Tutaj w Białej założył niewielki zakład ludwisarski przy Placu Deskowym (dzisiejszy Plac Opatrzności Bożej) i tam odlewał swoje pierwsze dzwony kościelne, które w następnych latach XIX i XX wieku będą sławiły ludwisarnię w Białej ?Karl Schwabe? dostarczając dzwony kościelne dla Galicji i ?sąsiednich krajów koronnych?tj.Ślaska Austryjackiego i Węgier.

W roku 1849 Karl T Schwabe żeni się z parafianką z Białej Augustą Grell (1824-1888), ślubu udziela im ksiądz Jochann Chmiel, z małżeństwa tego rodzi się 8-ro dzieci:

1850-Karl Gustaw póżniejszy właściciel firmy?Karl Schwabe’

1852-Georg Fridrich inżynier mechanik,współwłaściciel firmy ?Gulcher&Schwabe?

1854-Gustav Adolf inżynier elektryk w Wiedniu.

1857-1859 -Ernst Rudolf

1859-1827-Ida Emilie

1860-1861-Hugo Emilil

1871-Ernst Robert zmarł

Wszystkie dzieci Karla i Augustu Schwabe ochrzcił proboszcz bialskiej parafii ewangelickiej ks.J.Honel.

Po ponad 20 latach w 1871 roku K.T.Schwabe kupuje nieruchomość nad ptokiem Niwka w Białej przy Augasse 60 (była to działka na lewym brzegu Niwki,w okolicach dzisiejszego skrzyżowania ulic Stojałowskiego i Broniewskiego, dawniej potok Niwka nazywano również Auka od niemieckiej nazwy rzeki Aubach, w tym czasie rzeka ta płynęła wzdłuż obecnej ulicy Stojałowskiego w 1916 roku koryto rzeki pokryto betonową jezdnią od skrzyżowania z ul.Ratuszową do ujścia Niwki do Białki, latach 70 XX wieku wybudowano jezdnię nad niezabudowanym odcinkiem rzeki Niwka od kościoła Opatrzności Bożej do skrzyżowania z ul. Ratuszową). Na wspomnianej wyżej posesji zbudował K.T.Schwabe ludwisarnię i odlewnię metali .Firma nosiła imię właściciela tj ?Karl Schwabe? i produkowała dzwony kościelne oraz świeczniki,lichtarze i inne elementy metalowe z stopów miedzi cyny i cynku.

Karl Traugott Schwabe zmarł w Białej 19.01.1873 roku a jego małżonka Augusta w 1888 roku oboje pochowani są na naszym bialskim cmentarzu w kwaterze ?mur wschodni? przez ks.J.Honela i ks.H.Fritche.

Ludwisarnię i odlewnię metali przy Augasse 60 przejmuje najstarszy syn Karl Gustav Schwabe ur.18.10.1850 roku w Białej. Produkowano wtedy na skalę masową dwony kościelne i świecznikii inne wyroby metalowe znane i kupowane w calej monarchii austro-węgierskiej, a potem w odrodzonej Polsce.

Karl Gustav Schwabe ożenił się w 1881 roku z bielszcanką Emmą Emilia Butner ślub odbył się w kościele ewangelickim w Bielsku ich dzieci to:

1882-1939 Margarette ,żona porucznika armii austryjackiej Josefa Lahoty.

1883-Karl Traugott , inżynier współełaściciel ludwisarni.

1885 Gertrud,żona urzędnika bankowego w Bielsku Oskara Proske.

1889-Oskar Georg , współwłwściciel ludwisarni.

1894-Helene , żona mistrza budowlanego z Bielska Adolfa Lukawskiego.

W 1907 roku K.G.Schwabe nabył sąsiednią zabudowaną posesję i rozwinął produkcję, jako siłę napedową zastosował silnik spalinowy do napędu wętylatorów i innych urządzeń odlewni.

Karl Gustav Schwabe w czasie swojego pracowitego życia był równięż radnym gminy Biała zajmując sie głównie rzemiosłem i przemysłem.

Był wiernym ewangelikiem parafii w Białej oraz jej filantropem i chojnym darczyńcą.

W 1881 roku zawieszono na wieży kościoła ewangelickiego w Białej trzy dwony odlane przez firmę ?Karl Schwabe?, nie dotrwały one do czasów współczesnych,w 1915 roku władze austryjackie zarekwirowały je na cele wojenne.Karl, Gustaw Schwabe zmarł 31.12.1931 roku i został pochowany przez ks.B.Porwala w grobie rodzinnym na bialskim cmentarzu, obok pochowana jest jego małżonka Emma, która zmarła o 7 miesięcy wcześniej 14.05.1931 roku. Po śmierci Karla Gustawa Schwabe , współwłaścicielami firmy byli jego synowie Karl,Treugott i Oskar,Georg. Firma ?Karl Schwabe?przetrwała do 1945 roku i została znacjonalizowana,dzisiaj niema po niej śladu, zaś ostatni jej włwściciele bracia Karl,Traugot i Oskar , Georg po 1945 roku opuścili Białą.

Rodzina Schwabe posiada swoje miejsce wiecznego spoczynku na naszym pięknym cmentarzu w kwaterze mur wschodni, monumentalne założenie przyścienne modernistyczne grobu rodzinnego Schwabe wykonał zakład kamieniarski ?Moretto Wiktor & Syn? z Białej, którego firma mieściła się przy ulicy Żywieckiej.

Georg.Adolf Schwabe młodszy brat K.G Schwabe urodził się w 1852 roku w Białej ochrzczony został w parafii ewangelickiej przez ks.J.Honela, był wykształconym inżynierem mechanikiem.

Ożenił się z Else.Marią Gulcher ur.w 1867 roku w Białej , córką małżeństwa Oskara Gulchera i Hermine Charlotte Sennewaldt (córka burmistrza Bielska) , jej ojciec O.J.Gulcher był właścicilem fabryki sukna w Białej Gulcher&Sternickel. Po ożenku wraz teściem Oskarem Gulcherem założył firmę budowy maszyn i elektromotorów (silników elektrycznych) ?Gulcher&Schwabe? mieściła się ona w okolicach dzisiejszego D.H.Klimczok i początkowo produkowała krosna tkackie.

W 1900 roku Georg Schwabe uruchomił nowy zakład w Bielsku na terenie Dolnego Przedmieścia ,gdzie za siąsiadów miał fabrykę braci Deutch (Lenko) i papiernię Fijałkowskiego (obecnie ulica Grażyńskiego). Powstała wtedy Fabryka Maszyn Tkackich i Elektromotorów. Firma była znana z znakomitych krosien tkackich i elekromotorów. Sam G.A.Schwabe był autorem kilku patentów z dziedziny konstrukcji krosien,które mocno zrewolucjonowały proces tkania nie tylko tkanin gładkich i jednokolorowych ale także wielobarwnych. Była to prawdziwa rewolucja , od tej pory jeden tkacz mógł obsługiwać kilka krosien.

W fabryce produkowano również motory elektryczne, które coraz cześciej były instalowane w bielskich i bialskich fabrykach do napędu maszyn produkcyjnych. Produkowano również dynama do oświetlania hal fabrycznych oraz lampy łukowe do oświetlania ulic miejskich. To dzięki firmie ?Gulcher&Schwabe?miasto Biała miała elektryczne lampy uliczne.

W kościele ewangelickim w Białej firma ?Gulscher&Schwabe? w 1903 roku wykonała instalację elektryczną i oświetleniową (tablica rozdzielcza zlokalizowana w zakrystii kościoła dotrwała do 2007 roku tj. do wymiany jej przez pana Skrzelę na nowoczesną)

Sam G.A.Schwabe z rodziną zamieszkał w Bielsku w okazałej kamienicy godnej potentata przemysłowego przy Franz Josef Strasse (obecnie 3 Maja i Dąbrowskiego),którą wybudował wg projektu znanego bielskiego projektanta i budowniczego Karla Korna, w 1895 roku.

Trzypiętrowa okazała kamienica jest zamieszkała do dzisiaj i urzeka piekną architekturą i wystrojem zewnętrznym, szkoda,że władze miasta tak mało dbają o jej piękny XIX wyglad.

Georg F.Schwabe zmarł w Bielsku i pochowany jest na cmentarzu ewangelickim przy ul.Modrzewskiego.

RODZINA STERNICKEL.

Armand,Iwan Sternickel urodził się 13.9.1814 roku w Eupen (Belgia), syn Christiana,Bernarda Sternickela i jego żony Anny,Elizabet Gulcher. Ojciec Christian B Sternickel w Eupen wraz z Johanem , Jakobem Gulcherem z Eupen w 1811 roku zalożyli Niderlandzką Fabrykę Sukna ? Gulcher&Sternickel?.Do Białej Armand.I. Sternickel przybył w 1841 roku mając 27 lat i kilkuletnią praktykę w fabryce ojca.

W 1843 roku przy znacznym poparciu finansowym ojca Christiana Sternickla i wuja Jochana Gulchera wraz z młodszym kuzynem Oskarem.Jakobem Gulcherem synem Johana.J. Gulchera zakładają w Białej, Niderlandzką Fabrykę Sukna ?Gulcher & Sternickel?.Mieściła się ona przy obecnej ulicy Nadbrzeżnej i sąsiadowała z północnym murem naszego cmentarza.

W 1847 roku Armand.I.Sternickel ożenił się w Cieszynie z Mathilde.Christine Gurniak (1828-1872)i miał z nią dzieci:Artur Johann 1848-1908

Viktor,Bernard 1850

Helene,Antonine,Hermine 1857-1917-żona pułkownika armii austryjackiej

Rudolfa Bocka 1849-1919-pochowani na naszym cmentarzu.

Erwin,Alfred 1860-1915

Hans,Robert 1863

Wszystkie dzieci małżonków Armanda i Mathilde Sternickel ochrzcili ksieża ewangeliccy z parafii w Białej. Małzonkowie Armand i Mathilde Sternickel zmarli w Białej :Mathilde:14.1.1872,Armand 27.10.1888 i zostali pochowani przez ks.Hermana Fritche, proboszcza bialskiego na cmantarzu w Białej w kwaterze mur wschodni. Zakład kamieniarski Franza Wenzelisa z Białej wykonał wmurowane w mur wschodni cmentarza epitefium odznaczające się wyjątkowym bogactwem form i bardzo okazale się prezentujące.

RODZINA GULSCHER.

Oskar,Jakob Gulscher urodził się w Eupen (Belgia),27.5.1823 roku,ojciec Johann,Jakob Gulscher żonaty z Henrietą z.d. Hansen był współwłaścicielem fabryki sukna w Eupen.

Do Białej Oskar.J.Gulscher przybył w 1840 roku jako 17 letni młodzieniec,który żądny życia i nauk szybko się w Białej zaaklimatyzował i wspólnie z Armandem .I. Sernicklem przy olbrzymim poparciu moralnym i finansowym rodziców obojga w 1843 roku założyli w Białej Niderlandzką Fabrykę Sukna ?Gulcher & Strrnickel?. Oskar.J.Gulcher szybko zdobywał niezbedne wykształcenie potrzebne do prowadzenia firmy włókienniczej.

Pierwszego kwietnia 1849 roku w Bielsku w kościele ewangelickim odbył się ślub Oskara.J.Gulschera z Hermine.Charlotte Sennewaldt urodzoną 11.12.1831 roku, córką burmistrza Bielska Ferdinanda Senneweldta, z małżeńsrwa tego urodziły się

Robert,Jakob 1850-1924,elektrotechnik,fabrykant.

Mathilde,Hermine 1852

Elvire,Christine 1858-1862

Adele,Marie 1859-1862

Hugo,Carl,Josef 1860-1915 fabrykant.

Olga,Emma 1863

Else,Maria Anna 1867,żona fabrykanta Georga ,Fridricha Schwabe.

Wszystkie wymienione wyżej dzieci Oskara i Hermine Gulscher zostały ochrzczone przez księży bialskiej parafii ewangelickiej.

Oskar,Jakob Gulscher był wybitnym przemysłowcem oraz działaczem wielu organizacji działających w Bielsku i Białej, jego aktywność zawodowa nie ograniczała się tylko do sukiennictwa. Zainicjował i sam finansował zainstalowanie elektrycznych lamp łukowych w Białej na Rynku i ulicy Cyniarskiej.

Był pomysłodawcą i Prezesem Bielsko-Bialskiego Banku Handlowo-Przemysłowego.

Był twórcą i Prezesem Bielsko-Bialskiego Towarzystwa Przemysłowego.

W 1861 roku przyczynił się do założenia dla Bielska i Białej Spółki Gazowniczej, której był dyrektorem,był długoletnim radnym gminy Biała.

W kościele ewangelickim w Białej był również bardzo zaangażowany:był skarbnikiem galicyjsko-bukowińskiego oddziału Towarzystwa Bratniej Pomocy im Gustawa Adolfa .

Honorowy obywatel miasta Bialej, posiadacz Orderu Żelaznej Korony nadanej przez Cesarza Franciszka Józefa, na przelomie XIX I XX wieku, jedna z ulicę w Białej obecnie Nadbrzeżna na, której mieściła się Niderlandzka Fabryka Sukna ?Sternickiek&Gulcher? nazwano za jego załugi jego imieniem Gulchergasse.

Oskar,Jakob Gulcher zmarł w Białej 10.4.1891 roku a jego małżonka Hermine zmarła w Białej 29.10.1912 roku,oboje pochowani zostali na naszym bialskim cmentarzu przez ksieęży Proboszczów bialskich H.Fritche i B.Porwala w kwaterze mur wschodni. Niestety ich mogiła odarta jest ze wszelkich napisów i inskrypcji oraz kraty która ją odgradzała,mimo swoich wielkich zasług dla Białej Oskar, Jakob Gulcher jest zapomniany i warto było go w tym miejscu wspomnieć.

Opracował B.Krzempek,korzystałem z ksiąg parafialnych parafii ewangelickiej w Białej oraz książki pań dr Ewy Janoszek i Moniki Zmełty? Cmentarz ewangelicki w Białej?.