Na naszym zabytkowym cmentarzu bialskim spoczywa duża grupa kupców głównie właścicieli sklepów ale również apteki, restauracji zajmowali się oni handlem artykułami spożywczymi i kolonialnymi, tkaninami, zegarami itp. w tym również handlem hurtowym tkaninami, żelazem i innymi artykułami. Do tej grupy należy zaliczyć wielu kupców-finansistów, jak np. Seeligerowie, Homburg, Kruppa, von Keler, Hilbig, Piesch i inni.
Wśród tej licznej grupy wiernych jest pierwszy z rodu Seeligerów ( Gotlib) Beniamin (1715-1794) kupiec z Brzegu nad Odrą to on zapoczątkował w Białej zasłużony dla ewangelickiego zboru bialskiego i miasta Białej ród.
Jego syn Gotlib Benjamin (1764-1838),a potem wnuk Jochann Fridrich (1778-1823) oraz prawnuk Rudolf Theodor (1810-1884) byli kuratorami zboru i jego darczyńcami. Ponieważ Seeligerowie mieli olbrzymi wkład w rozwój miasta Białej oraz powstanie i rozwój ewangelickiego zboru bialskiego, od ich ponad 150 letniej działalności w Białej rozpocznę ten artykuł.
-Ród Seeligerów:
Pierwszy osiadły w Białej z Seeligerów (Gottlib) Benjamin urodził się w Brzegu n.Odrą na Dolnym Śląsku w 1715 roku był synem Benjamina Seeligera ur.w 1677 roku.(Gotlib) Beniamin Seeliger przybył do Białej i tutaj się osiedlił początkiem lat 40 XVIII wieku, z zawodu był kupcem. Ożenił się w kwietniu 1746 roku z bialanką Johanną Mortek i miał z nią 4- ro dzieci.
Rodzina Seeligerów tj. ojciec (Gottlib) Benjamin oraz jego trzej synowie: Johann ur.w 1748, Georg ur. w 1752,Gottlieb ur. w 1764 działają aktywnie w „przed tolerancyjnym” jeszcze nielegalnym zborze bialskim, biorąc udział w pracach „Rady Starszych” a zwłaszcza dbają o materialne zabezpieczenie przyszłego zboru bialskiego. To dzięki nim oraz wielu innym ewangelikom bialskim i lipnickim już po ogłoszeniu cesarskiego „Patentu Tolerancyjnego” w październiku 1781 roku powstał oficjalnie bialski zbór ewangelicki składający się z wiernych ewangelików Białej i Lipnika, to Rada Starszych zmobilizowała wiernych do budowy drewnianego „domu modlitwy” w październiku 1781 a w wigilię tego roku odprawiono pierwsze nabożeństwo w nowo wybudowanym drewnianym” domu modlitwy” przy nadzwyczajnie licznej obecności wiernych bialan i lipniczan.
Trzej synowie (Gottliba) Benjamina Seeligera byli po ojcu również zamożnymi kupcami-finansistami bialskimi i bardzo oddanymi w sprawę tworzenia ewangelickiego zboru bialskiego a potem budowę: drewnianego domu modlitwy, szkoły ewangelickiej oraz murowanego kościoła. Natomiast ich siostra Johanna Helene (1756-1830) była żoną pierwszego proboszcza bialskiego ks. Johanna Mizi, który przybył do Białej w maju 1781 roku, ślub ich odbył się w 1782 roku w Białej. Pierwszym z rodu Seeligerów kuratorem zboru bialskiego był w okresie gdy proboszczem bialskim był ks. Johhan Chmiel, był wnuk (Gottliba ) Seeligera ,Johann Fridrich Seeliger (1778-1823) zamożny kupiec-finansista bialski – darczyńca zboru bialskiego. To za jego środki wybudowano drugą część budynku szkoły ewangelickiej (obecnie Staszica 2a),oraz z własnych pieniędzy spłacił on w 1820 roku długi parafii jakie ciążyły na niej po wybudowaniu kościoła w latach 1792-1798,zmarł przedwcześnie mając 45 lat, pozostawił żonę oraz jedynego 13 letniego syna Rudolfa Theodora.
Następnym kuratorem był stryj zmarłego Johanna Fridricha, Gottlib, Benjamin Seeliger (1764-1838)również zamożny kupiec bialski ,który ożenił się w 1820 roku z bialanką Christine Herodes (1793-1850),ich ślub odbył sie w kościele bialskim (pan młody był już 56 letnim mężczyzną a jego małżonka 27 letnią panną),dochowali się czworo dzieci, wszyscy Seeligerowie i ich małżonki z tego okresu końca XVIII wieku i początku XIX wieku pochowani są w najstarszej części cmentarza.
Kurator Gottlib Benjamin Seeliger był jednym z głównych obok księdza Jochanna Chmiela inicjatorów wykończenia wnętrza kościoła w początku lat 30 XIX wieku wykonano wtedy :budowę balkonów, sklepienia kościoła oraz filarów oraz wykonano sztukaterie absydy ołtarzowej i filarów, zastąpiono wtedy wykonane z drewna jeszcze w czasie budowy końcem XVIII wieku :chór, balkony oraz sufit
Trzecim z rodu Seeligerów kuratorem zboru bialskiego był wspomniany już Rudolf Theodor Seeliger (1810-1884),kupiec, finansista a przede wszystkim polityk przedstawiciel obozu liberałów niemieckich.
Po przedwczesnej śmierci ojca Johanna Fridricha Seeligera w 13 roku życia na polecenie matki przerwał naukę w Ewangelickim Gimnazjum Elżbiety w Wrocławiu i zamieszkał w domu rodzinnym w Białej. Rozpoczął tutaj naukę domową nauk: filozoficznych, literatury niemieckiej, teologii ewangelickiej ,języków obcych, nauk ekonomicznych przygotowujących do samodzielnego prowadzenia po ojcu własnej firmy kupiecko-finansowej. Mimo, że nie skończył uniwersytetu był człowiekiem wszechstronnie wykształconym.
Rok 1848 (Wiosna Ludów) wzmogła w R. T. Seeligerze zainteresowania polityczne, był wtedy autorem artykułów politycznych oraz ostrych korespondencji z Galicji Zachodniej w wiedeńskiej „Neue Freie Presse”. Współpracował także z „Neue Protestantische Blatter” dowodząc gruntownej znajomości teologii protestanckiej.
Rudolf Theodor Seeliger przez trzy kadencje był burmistrzem Białej w latach 1855-1867 ,w tym okresie doprowadził kondycję ekonomiczną miasta do wzorowego stanu. Zreformował przestarzałą organizację policji miejskiej oraz system opieki nad ubogimi. Zreformował szpital miejski, rozbudowywał szkolnictwo.
W swojej działalności jako przedstawiciel obozu liberałów niemieckich walczył o utrzymanie niemieckiego charakteru Białej i zwalczał ruch narodowy polski i socjalistyczny.
Był marszałkiem powiatu bialskiego. Deputowanym do Sejmu Śląskiego w Opawie (1861-1867) gdzie działał jako przewodniczący Komisji ds. Prawnych i Politycznych.
Działalność w Radzie Parafialnej zboru bialskiego rozpoczął w 1833 roku w czasie gdy proboszczem bialskim był ks. Johhann Chmiel, a po jego odejściu na emeryturę w 1837 roku przyczynił się do wyboru na proboszcza zboru bialskiego ks. Jakoba Hoenela, który był również zwierzchnikiem, Superintendentem diecezji zachodnio galicyjskiej z siedzibą w Białej w latach 1856-1870 a od 1870 roku. A także zwierzchnikiem Ewangelickiego Kościoła w Galicji.
R. T. Seeliger piastował stanowisko kuratora zboru bialskiego od 1866 roku a od 1864-1883 był również kuratorem Superintendentury Galicyjsko-Bukowińskiej oraz wiceprezydentem Synodu Generalnego Kościoła Ewangelickiego w Cesarstwie Austro-Węgierskim.
Znana jest działalność dobroczynna R.T.Seeligera: Ufundował on w 1848 roku z własnych środków w firmie Carla Kuttlera w Opawie organy dla kościoła ewangelickiego w Białej (służą one parafii do dzisiaj i stanowią obecnie cenny największy instrument z tej pracowni),ofiarował bielskiemu gimnazjum(Szkoła Realna) 6000 florenów na stypendia dla uczniów.
Był jednym z najbogatszych mieszczan XIX wiecznej Białej, oraz właścicielem dóbr ziemskich tzw” państwa łodygowickiego” wsie Łodygowice, Szczyrk, Buczkowice,, które zakupił w 1848 roku ale po kilku miesiącach sprzedał Carlowi Homborgowi o, którym poniżej.
Był żonaty z Luise Śmielowski (1822-1902) z Witkowic na Morawach, Ślub ich odbył się w Białej w 1847, z którą miał ośmioro dzieci: Christine (1848) żona radcy Wyższej Rady Kościelnej w Wiedniu, Hugo (1849-1924) profesor astronomii Uniwersytetu w Monachium, Laura (1850) żona pastora i superintendenta Hermana Fritche księdza proboszcza zboru bialskiego, Meta (1852) żona profesora filozofii dr Johanna Volkelta, Rudolf ( 1854 ) konsul austriacki w Londynie a potem Smyrnie, Oswald (1858) profesor zoologii Uniwersytetu w Rostocku, Gerard (1860) profesor historii Uniwersytetu w Lipsku, Bruno (1863) oficer armii austriackiej
Do dnia dzisiejszego budynek kościoła bialskiego, jego XIX wieczne wyposażenie ,budynek plebani są materialnymi dowodami działalności rodu Seeligerów na przestrzeni lat od 1740 do 1884 roku tj do śmierci ostatniego Rudolfa Teodora Seeligera ,którego działalność w Białej była zwieńczeniem około 150 letniej działalności tego zasłużonego dla Białej i bialskiego zboru ewangelickiego rodu Seeligerów.
Obecnie nie ma już w Białej potomków tego zasłużonego rodu, zachowały się jedynie miejsca pochówków tego rodu na naszym zabytkowym cmentarzu z najświetniejszą wizytówką cmentarza nagrobkiem Rudolfa Teodora Seeligera wykonanego przez wiedeńską firmę kamieniarską w 1885 roku.
Forma sarkofagu z białego marmuru z wieloma ozdobami roślinnymi oraz postaciami żałobnic cokół pomnika stanowiły tablice epitafijne upamiętniające spoczywających tam członków rodziny, cała kwatera wydzielona żelazną kutą ozdobną kratą. Całość pomnika wieńczy metalowy krzyż pod porządkujący sobie wymowę pozostałych symboli.
W minionych dwu ostatnich latach jedna z bielskich firm kamieniarskich na zlecenie miejskiego Konserwatora Zabytków oraz Proboszcza i Rady Parafialnej wykonała prace konserwacyjne, które odnowiły pomnik jednakże pozbawiono ten zabytek istotnych wartości jakie były przed jego renowacją a mianowicie żelaznej ozdobnej kraty ogradzającej kwaterę oraz tablic epitafijnych upamiętniających członków rodziny.
Bez tych stanowiących całość zabytku elementów pomnik R.T.Seeligera stanowi wrażenie niedokończonej roboty i nie jest już tym pięknym pomnikiem jaki wystawiono w 1885 roku.
Mam nadzieję, że poczynione zostaną wszystkie kroki mające na celu doprowadzenie pomnika R.T.Seeligera do jego pierwotnego wyglądu.
Ród aptekarzy bialskich von Kelerów.
Przedstawiciel tego rodu Johann Sigmund von Keler wybrał Białą jako miejsce osiedlenia końcem XVIII wieku po zdobyciu zawodu aptekarza w cesarskim Wiedniu.
Johann Sigmund von Keler urodził się w 1770 roku w Wiedniu w rodzinie szlacheckiej,do Bielska przybył w 1796 roku a w 1798 roku ożenił się z bielszczanką Johanną Rosiną Bock (1776-1831) i zamieszkał w Białej..
W Białej rozpoczął działalnośc aptekarza miejskiego w wynajętym lokalu w narożnym budynku przy Franzensplatz 7 (obecnie Plac Wojska Polskiego).
Małżonkowie Johan i Johanna v.Kelerowie mieli czworo dzieci: Emilię (1803);Gusrava,Sigmunta (1806);Sopię (1808) oraz Karla,Juliusa (1813),wszystkie ich dzieci ochrzczone zostały w parafii ewangelickiej w Białej przez księży proboszczów bialskich: ks. J.Mizię ks.,Ch.Raszchke i ks. J.Chmiela,rodzina brała czynny udział w życiu bialskiego zboru ewangelickiego.
Johann,Sigmunt von Keler zmarł w Białej w 1834 roku a jego małżonka Johanna,Rosina w 1831 roku i zostali pochowani na naszym cmentarzu w najstarszej jego części północno-zachodniej przez księdza proboszcza bialskiego Johanna Chmiela.
Bialski ród von Kelerów prowadził aptekę miejską w Białej przez cztery pokolenia tj. 146 lat:
1.Pierwsze pokolenie:Johann,Sigmunt von Keler 1798-1830.
2.Drugie pokolenie: Gustav,Sigmunt von Keler 1830-1865.
3.Trzecie pokolenie: Erich,Gustav von Keler 1865-1900.
4.Czwarte pokolenie: zieć E.G.v.Kelera Eugeniusz,Stanisław Świątkowski 1900-1944.
W nastepnym drugim już pokoleniu aptekę oraz funkcję aptekarza miejskiego przejmuje syn Gustwv,Sigmunt von Keler urodzony w Białej w 1806 roku,był on dwukrotnie żonaty:-po raz pierwszy z pochodzącą z Bielska Emilie Charlote Schretter (1808-1845) z,która miał pięcioro dzieci:3 córki oraz synów Ericha,Gustava (1836) i Karla,Roberta (1839),-po raz drugi G.S v.Keler ożenił się w 1846 roku z bielszczanką Agnes,Rosalią Jankowski (1823-1901),córką bielskiego postrzygacza sukna Valentina Jankowskiego,była ona siostrą bielskiego fabrykanta włókienniczego Karla T.Jankowskiego, mieli jednego syna: Karla,Gustava (1848-?) ,który był Arcyksiażęcęcym zarządcą lasów habsburskich w Soli na żywieczczyżnie.
Gustav,Sigmunt von Keler prowadził działalność w Białej w czasie gdy proboszczami bialskiej parafii ewangelickiej byli księża:J.Chmiel,J.Hoenel oraz ks. H.Fritsche,który pochował małżonków:Gustava,Sigmunta w 1895 roku,zaś Agnes,Rosalię v.Keler w 1901 roku w grobie rodzinnym na naszym cmentarzu.
Nastepnym trzecim już pokoleniem aptekarskiego rodu von Kelerów w Białej był syn Gustava Sigmunta. von Keler z pierwszego jego małżeństwa z Emilie Schretter , Erich Gustav von Keler urodzony w Białej dni 8.3.1836.
Ożenił się on z Marią Agnes Jankowski (1845-1928),ślub w Bielsku w 1865 roku,córką bielskiego fabrykanta włókienniczego Karla Teodora Jankowskiego.
Małżonkowie E i M von Keler mieli czworo dzieci :synów Artura (1868),Hermana (1869) Erwina (1878),córkę Marie (1871), wszystkie ochrzczone przez probosczcza bialskiego ks.Jakoba Honela,zaś swoją działalność aptekarską prowadził w okresie proboszczowania parafią bialską przez ksieży J.Honela i H.Fritche,rodzina brała czynny udział w życiu parafii.
Małżonkowie Erich i Maria v.Kelerowie wybudowali okazały dom przy Hauptstrasse 12 w,którym zamieszkali oraz w,którym urządzono aptekę ?Pod Lwem?,jednocześnie E.G.v.Keler rozszerzył działalność swojej apteki o produkcję i sprzedaż wody sodowej,która cieszyła się dużym popytem wśród mieszkańców Białej.
Erich v Keler zmarł w 16.1.1923 roku,zaś jego małżonka Maria zmrła w 1928 roku ,oboje pochowani są w grobie rodzinnym na naszym cmentarzu przez księdza Brunona Porwala.
Czwarte pokolenie bialskiej rodziny aptekarskiej będzie prowadziło aptekę ?Pod Lwem? a będą nim córka Ericha i Marii v Keler ,Maria Emilia von Keler (1871-1939),która wyszła za mąż za farmaceutę Eugeniusza Stanisłwa Świątkowskiego (1866-?),pochodzącego z Gorlic w Galicji,ich ślub odbył się w Białej w 1898 roku a udzielał go ks.H.Fritche.
Maria v.Keler-Świąrkowski zmarła w 1939 roku zaś jej maż Eugeniusz w latach II wojny i pochowani są w grobie rodzinnym na naszym bialskim cmentarzu opisanym:?Miejsce wiecznego spoczynku Rodziny Keler i Świątkowski?.
Po roku 1945 żyjący członkowie rodziny v.Kelerów wyjechali na zachód Europy głownie do Niemiec.Jednym z jej żyjących przedstawicieli jest ksiadz Biskup Kościoła Ewangelickiego w Hanowerze ks Hans von Keler ,w laach 80 i 90 XX wieku odwiedzał nasza parafię ,kościoł oraz groby przodków na naszym cmentarzu.
Rodzina kupców bialskich Kruppa.
Paul Kruppa urodził się ok.1803 roku ,zmarł w 1853 roku,był kupcem ,prowadził sklep towarami różnymi przy Hauptstrasse w Białej,(obecnie 11 Listopada ,żonaty z pochodzącą z Białej Karoline Eleonore Solich (1809-1878) mieli 7-ro dzieci.
W Białej Paul Kruppa spędził swoje pracowite życie,ślub z Karoline Solich udzielał im ksiadz Johann Chmiel ,tutaj urodziło się im siedmioro dzieci (o których poniżej) wszystkie zostały ochrzczone przez księdza Jakoba Henela.Rodzina brała czynny udział w życiu bialskiej parafii ewangelickiej.Oboje małżonków Kruppa pochował w 1853 i 1878 ksiądz proboszcz bialski Jakob Honel na cmentarzu bialskim w jego zachodniej części (mur zachodni).
W murze zachodnim nad mogiłą zmarłych wmurowano tablicę epitafijną wykonaną z białego marmuru z wyjątkowo bogatymi formami profili wykonaną przez zakład kamieniarski Franza Wenzelisa,który mieścił się w Białej przy Franzensplatz 7 (obecnie Plac Wojska Polskiego).
Niestety tablica epitafijna jest bardzo mocno zabrudzona czarną farba uniemożliwającą ukazanie wszystkich walorów jej wykonania.
Nastepne pokolenie kupców bialskich to siedmioro dzieci P i K Kruppów:
Julius Kruppa (1840-1892) był kierownikiem farbiarni ale również kupcem handlował tkaninami.
Córka Amalie, Marie Kruppa zmarła w niemowlęctwie.
Syn Emil,Adolf Kruppa,ur.29.05.1843 w Białej,syn Paula i Karoline Kruppa,ochrzczony przez ksiedza proboszcza bialskiego Jakoba Honela.Kupiec, właściciel domu przy Hauptstrasse 11 (obecnie 11 Listopada) gdzie prowadził sklep z towarami różnymi.W latach 70 do 90 tych XIX wieku oraz początkiem XX wieku był bardzo aktywnym mieszkańcem Białej biorąc czynny udział w życiu Parafii Ewangelickiej gdzie był aktywnym Perzbiterem (Radnym Rady Parafialnej) trzech jej kadencji , w okresie gdy proboszczami bialskimu byli księża Jakob Honel i Herman Fritsche. Emil Kruppa był członkiem zarządu gminy i radnym miasta Białej,był przewodniczącym komisji oświetlenia miasta,działał również w Miejskiej Kasie Oszczedności.
Emil Kruppa ożenił się w 1881 roku z bielszczanką Wilhelmine Amalie Lauterbach (1851-1893) i miał z nią dwóch synów Victora (1882) i Erwina (1885) a po śmierci żony w 1895 roku ponownie ożenił się zWilhelmine Charlotte Deutcher z Bielska (1857-1925) z,którą miał córkę Getrud (1896).
Emil,Adolf Kruppa zmarł 15.5.1920 roku i został pochowany przez księdza Hermana Fritche w grobie rodzinnym na cmentarzu bialskim.(najstarsza część od strony zachodniej)
Rodzina właścicieli ziemskich w Lipniku Gaschów.
Rodzina Gaschów osiadła w Białej w pierwszej połowie XVIII wieku,Johann Gasch i jego żona Ewa z Boguschów wybudowali w Białej dom (chałupę) stad w ksiegach koscielnych określenie chałupnik w Białej,posiadał również grunty rolne w Lipniku ,które uprawiał.
Syn Johanna i Ewy Gaschów ,Mathias Gasch urodzony 18.12.1782 w Białej osiadł z rodziną w- Lipniku gdzie wspólnie z ojcem Johannem Gasch wybudował dom i zabudowania gospodarcze w latach 1811-1815 w,których zamieszkali , w domu tym urząddzono również restauracje,którą Matias Gach prowadził zarządzajac również dużym gospodarstwem rolnym w Lipniku.
Matias Gasch ożenił się z Henrietą Charlotą Tschikard (1801-1875),córką nauczyciela szkoły ewangelickiej w Białej, Ernesta W.Tschikardta,ślub udzielał proboszcz bialski ks.Johhan Chmiel,z małżeństwa tego urodziły się dzieci:Berta (1836),Rudolf (1837),Adolf (1840),Erich,(1844) i Gustaw (1846),ochrzczone przez księzy proboszczów bialskich ks. Johanna Chmiela i ks. Jakoba Honela.
Mathias Gasch w okresie końcowych lat proboszczowania parafią bialską przez ks.Johanna Chmiela i początkowych latach proboszcza ks.Jakoba Honela był członkiem Rady Kościelnej bialskiej parafii ewangelickiej i jej kuratorem.Zmarł 23.10.1847 roku w Lipniku i został pochowany przez księdza J.Honela na bialskim cmentarzu w części zachodniej (najstarsza część cmentarza).
Synowie Mathiasa Gascha :Rudolf,Gustaw (1837 zmarł w dzieciństwie),Adolf,Karl (1840),oraz młodszy Gustaw,Johann byli włascicielami ziemi w Lipniku ,,którą zarzadzali i z niej żyli.
Największa karierę w zakresie rolnictwa i hodowli zrobił Adolf ,Karl Gasch ,który urodził się 10.05.1840 roku w Lipniku,od 1871 roku był właścicielem dóbr ziemskich w Rokowie k.Wadowic oraz właścicielem Babic i folwarku Swoboda .
Adolf K. Gasch był jednocześnie dzierżawcą i zarądzał dobrami ziemskimi Arcyksięcia Karola Habsburga w Kaniowie i jako jeden z najzacniejszych gospodarzy w Galicji walnie przyczynił się do rozwoju rolnictwa w tej części monarchii austryjackiej w drugiej połowie XIX wieku i początkiem XX wieku.
Wyspecjalizował sie w hodowli ryb,wydał na jej temat poradnik fachowy,przyczynił się do powstania świetnej jakościowo odmiany karpi,zwanych ?galicyjskimi? a po I wojnie światowej (1918) zaliczoną do polskiej rasy karpi.Odmiana ta została zaprezentowana przez A.Gascha po raz pierwszy na wystawie rolniczej w Berlinie w 1880 roku.
Adolf K.Gasch udzielał się rownież w pracach na rzecz społeczeństwa powiatu,był członkiem Rady Powiatowej w Białej gdzie zajmował się sprawami rolnymi.
Adolf,K. Gasch ożenił się 28.06.1866 w Bialej z Marią ,Katarhiną Honel (ur.13.11.1840 w Białej a zm.1,09.1870 w Rokowie-pochowana na naszym cmentarzu w Białej),córką księdza Superintendenta Jakoba Honela-proboszcza bialskiej parafii ewangelickiej.
Ich dzieci to córki Maria Karolina (1840)-żona kapitana korpusu sztabu generalnego przy sztabie 2 dywizji piechoty w Jarosławiu i wykładowcy w szkole wojskowej kadetów w Pradze, Oskara Preisslera oraz Doris Cornelie (1869-1879).
A.K.Gasch ponownie ożenił sie po śmierci pierwszej żony z Bertą Radeschinski (1866-1944) i miał z nią czworo dzieci.
Adolf Gasch zmarł 16.09.1915 w Bielsku,pochowany został pezez ks.H.Fritche na naszym bialskim cmentarzu w części ?mur wschodni,?gdzie wmurowano czarną marmurową tablice epitefijną z napisem w języku niemieckim ?Miejsce spoczynku Rodziny Adolfa Gascha.?
B.Krzempek na podstawie ksiąg kościelnych Parafii Ewangelickiej w Bialej oraz opracowania ?Cmentarz ewangelicki w Białej pani dr Ewy Janoszek i Moniki Zmełty