Biała została założona w połowie XVI wieku jako przysiółek królewskiej wsi Lipnik, natomiast samodzielną wioską stała się w 1613 r. W tym czasie niemal cała ludność na terenie obecnego Bielska-Białej była wyznania ewangelickiego. Po zakończeniu wojny trzydziestoletniej (1618-48) osiedli w Białej liczni protestanci, uchodzący przed prześladowaniami z cesarskiego Śląska do Rzeczpospolitej. Przyczynili się oni znacząco do rozwoju gospodarczego tej pogranicznej miejscowości, która w 1723 r. otrzymała prawa miejskie. Ewangelicy posiadali w centrum osady, w miejscu obecnego kościoła, własny cmentarz. Mimo otrzymania w latach 1730, 1757 i 1766 przywilejów królewskich, gwarantujących pełne równouprawnienie, niespokojne czasy nie pozwoliły im na założenie zboru i budowę kościoła.
W wyniku I rozbioru Polski (1772) Biała i Lipnik znalazły się pod panowaniem austriackim. Traktat warszawski z 1768 r., uznany przez Austrię w układzie rozbiorowym, gwarantował ewangelikom w Galicji swobodę religijną. W 1774 r. zgodę na założenie gminy wyznaniowej oraz budowę kościołów otrzymały Lwów, Jarosław, Brody, Zamość i Zaleszczyki, a dekretem cesarza Józefa II z września 1781 r. dołączono do nich Podgórze koło Krakowa oraz Białą.
Plac pod budowę kościoła na terenie cmentarza ewangelickiego poświęcił pastor cieszyński Traugott Bartelmuss 20 listopada 1781 r., w ciągu miesiąca stanął tam tymczasowy, drewniany dom modlitwy. Zastąpiono go w latach 1792-1798 klasycystycznym, murowanym kościołem, wzniesionym pod kierunkiem bialskiego budowniczego Jana Feuerabenda według planów myślenickiego inżyniera obwodowego Breuninga. Wnętrze budowli wyposażono w drewniane chóry a nawę nakryto drewnianym stropem. Wieża z dzwonem przypominała o uprzywilejowanej pozycji zborów galicyjskich, bowiem parafie w innych prowincjach Austrii (m.in. w śląskim Bielsku), powstałe na mocy Patentu Tolerancyjnego cesarza Józefa II z 1781 r., do 1848 r. były pozbawione tych atrybutów Domu Pańskiego.
W 1817 r., z okazji 300-lecia Reformacji, ufundowano do kościoła nową chrzcielnicę. W 1832 r. drewniane chóry zastąpiono dwukondygnacyjnymi, murowanymi emporami, na których wsparto sklepienia. W następnych latach Jan Friedel z Opawy przyozdobił wnętrza kościoła sztukateriami. W 1833 r. wystawiono nową ambonę a w 1835 r. ołtarz, wykonany przez krakowskiego rzeźbiarza Joachima Korneckiego, z portykiem wspartym na czterech kolumnach korynckich, figurami czterech ewangelistów i Okiem Opatrzności. Ołtarz zdobi obraz „Jezus w Ogrojcu”, namalowany w 1837 r. przez wiedeńskiego malarza Dornhäusera. W 1848 r. w kościele zainstalowano klasycystyczne organy z ruchomymi figurami i 1550 piszczałkami, wykonane w opawskiej wytwórni Karola Kutlera, będące obecnie zabytkiem klasy europejskiej. W późniejszym okresie kościół i jego wyposażenie nie podlegały już istotnym zmianom. W 1983 r., w 500-lecie urodzin Marcina Lutra, nazwano go imieniem wielkiego Reformatora.
W sąsiedztwie kościoła znajduje się najstarsza budowla bialskiego zboru, tzw. stara szkoła i zarazem siedziba urzędu parafialnego (ul. Staszica 2). Ten klasycystyczny budynek rozpoczęto wznosić w 1782 r., parter oddano do użytku w następnym roku. W latach 1787-1812 służył jako szkoła dla dzieci obu konfesji, ewangelickiej i katolickiej. W 1823 r. powiększono go o skrzydło północne, w którym ulokowano mieszkania nauczycieli. W 1870 r., po przeciwległej stronie dziedzińca parafialnego, stanął dwupiętrowy gmach nowej szkoły (ul. Komorowicka 13), utrzymany w stylu historyzmu, z charakterystycznymi arkadowymi oknami parteru.
Ponieważ część terenu cmentarza zajął kościół, a cesarz Józef II zakazał pochówków na terenie miast, w 1783 r. założono nowy cmentarz parafialny przy dzisiejszej ul. Piłsudskiego. Pomijając sześcioletnią przerwę (1784-90), gdy zborownicy zmuszeni byli do grzebania swoich zmarłych nad potokiem Niwka (okolice ul. Żywieckiej i Krakowskiej), cmentarz ten użytkowany jest nieprzerwanie do dnia dzisiejszego. Pierwotnie obejmował jedynie trzy kwartały zachodnie, w 1867 roku powiększono go w kierunku wschodnim, dołączając dwa następne kwartały, oraz otoczono murem. Na cmentarzu zachowały się najstarsze na terenie Bielska-Białej pomniki, m.in. pochodzący z lat 20. XIX wieku nagrobek pierwszego pastora bialskiego Jana Mizi (+ 1801). Najokazalszy pomnik wystawiono dla burmistrza Białej, R.T. Seeligera (+ 1883).
W pobliżu cmentarza stoi dawny sierociniec ewangelicki (ul. Komorowicka 21), piętrowy budynek oddany do użytku w 1905 r., zbudowany z inicjatywy bialskiego pastora Hermana Fritsche (+ 1924), obecnie użytkowany w innym charakterze i nie będący własnością parafii.
W 1866 r. powstał cmentarz filialny w Lipniku (ul. Krakowska [nr]), na którym w okresie międzywojennym wystawiono kaplicę, poświęconą w 1936 r. Naprzeciw cmentarza w 1908 r. zbudowano parterową dwuklasową szkołę ewangelicką (ul. Krakowska [nr], obecnie nie będąca własnością parafii).
Parafia ewangelicka w Białej w chwili powstania obejmowała cały cyrkuł myślenicki, tj. tereny od rzeki Białej po …, jednak poza Białą i Lipnikiem mieszkała tam znikoma ilość ewangelików. W XIX wieku niewielkie ich grupy pojawiły się w nowo powstałych ośrodkach przemysłowych w Żywcu oraz Węgierskiej Górce, na początku XX w. w Brzeszczach. Największym i najstarszym filiałem Białej była kolonia robotników leśnych w Szczyrku-Salmopolu, powstała w 1803 r. Należąc formalnie do zboru bialskiego, w praktyce była obsługiwana przez duchownych z Wisły. W 1897 r. wzniesiono tam obszerny budynek, mieszczący szkołę i dom modlitwy. W latach 1991-1995 wg projektu inż. arch. Karola Gasia powstała w Salmopolu nowa kaplica.
Piotr Kenig